گروه:
كارآفرینی و تجاری سازی
تاریخ شروع:
1398
تاریخ خاتمه:
1400
وضعیت:
جاری
در ايران به عنوان يكی از کشورهاي در حال توسعه، از نظر برخورداري از شاخصهاي توسعه تعادل زيادي وجود ندارد، بطوری که وجود نابرابری، عدم تعادل و توازن منطقه‌اي، يکی از مشخصه‌های بارز توسعه فضايی در ايران و از موانع رشد و توسعه متوازن به حساب می‌آید. يكي از نخستین گا‌م‌ها در فرایند برنامه‌ریزی توسعه منطقهای برای رفع این عدم توازن، شناخت و تجزیه و تحلیل وضع استانها و مناطق در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زيربنايي می‌باشد. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تعيين درجه توسعه‌يافتگي استانها در اولويت كار تحقيق قرار گرفت كه در آن 31 استان کشور بر مبنای شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زيربنايي رتبه‌بندی شدند. بر این اساس، با بررسي ادبيات موضوع در زمینه توسعه منطقه‌اي، نابرابری فضایی و شاخصسازی و نیز نوع آمار در دسترس در منابع و مراكز آماري كشور، 84 شاخص شامل 30 شاخص اقتصادی، 24 شاخص اجتماعي، 10 شاخص فرهنگی و 20 شاخص زیربنایی تدوین و بکار گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS، Excel و Arc GIS بهره گرفته شد. براي هركدام از شاخص‌ها به تفكيك استانها، دو شاخص ارزيابي نابرابري فضايي شامل ضريب تغييرات و ضريب ويليامسون محاسبه گردید. همچنین از روشهای تحلیل عاملی، تاکسونومی عددی و روش تاپسیس، برای ساخت شاخص ترکیبی توسعه استانها استفاده شد. روش تحلیل مؤلفههای اصلی برای وزندهی به شاخص‌های انفرادی هر بعد توسعه منطقهای و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای وزندهی به ابعاد چهار گانه توسعه (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیربنایی) به کار رفت. همچنین برای رفع اختلاف مقیاس شاخص‌ها در روش تحلیل عاملی از تقسیم بر میانگین، در روش تاکسونومی عددي از روش استاندارد کردن و در تاپسیس از روش نرم خطی استفاده شد. نتیجه نهایی شاخص ترکیبی استانها به تفکیک چهار بعد توسعه و نیز شاخص ترکیبی كل، با لایه‌های GIS استانها تلفیق شده؛ و طبقهبندی سطح توسعه استانها به این روش و نیز روش تحلیل خوشه‌ای سلسله مراتبی انجام گرفت. نتایج تحلیل ضریب نابرابری شاخصهاي مربوط به بعد اقتصادی نشان داد که بیشترین نابرابری در شاخص "سهم تولید بخش خدمات استان از تولید خدمات کشور" و کمترین نابرابری در "شاخص استانی فضای کسب و کار استان 97" می‌باشد. همچنین در بعد اجتماعی در شاخص "نرخ ترک تحصيل (درصد) ابتدایی" بیشترین نابرابری و در شاخص "نرخ گذر دوره اول متوسطه (درصد)" کمترین نابرابری وجود دارد. در بعد فرهنگی بیشترین نابرابری در شاخص "نسبت تعداد عناوین کتاب های منتشر شده به کل کشور" و کمترین نابرابری در شاخص "سهم جمعیت تحت پوشش شبکه‌های سیما از کل جمعیت استان" مشاهده می‌شود. در نهایت در بعد زیربنایی شاخص "نسبت مسافران جابجا شده هوایی به کل کشور" دارای بیشترین نابرابری است و شاخص "درصد جمعیت روستایی بهره مند از آب آشامیدنی" کمترین نابرابری را دارد. روش تحلیل مؤلفههای اصلی برای وزندهی به شاخص‌های انفرادی و از روش "فرايند تحليل سلسله مراتبي" برای وزندهی هر يك از ابعاد چهارگانه توسعه بهره گرفته شد. بر این اساس مقایسههای زوجی ابعاد چهارگانه بر اساس دیدگاه کارشناسان شامل 13 نفر از رؤسای سازمان‌هاي مديريت و برنامه‌ريزي استانها محاسبه شد و از نرمافزار Expert Choice نسبت به تلفيق آنها و محاسبه وز‌ن‌هاي نهايي ابعاد چهارگانه اقدام گردید. همچنین نتايج نهايي تعیین وزن نسبی ابعاد چهارگانه تعیین درجه توسعهیافتگی استانها نشان داد كه اهمیت ابعاد اقتصادی، زیربنایی، اجتماعی و فرهنگی به ترتیب با وزن نسبی 536/0، 219/0، 162/ و0 083/0 می‌باشد. بنابراین از منظر کارشناسان، بعد اقتصادی حائز بیشترین اهمیت است. نتایج تعيین رتبه استانها از نظر بعد اقتصادی توسعه نشان داد که به ترتيب استانهای تهران، اصفهان، بوشهر، خوزستان و البرز با بهترين وضعيت و استانهای خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری، کردستان، ایلام، خراسان شمالی پايين‌ترين رتبه را به خود اختصاص دادند. همچنین در بعد اجتماعی استانهای چهارمحال و بختياري، خراسان جنوبي، سمنان، ايلام و يزد در بهترين وضعيت و استانهای سيستان و بلوچستان، البرز، تهران، آذربایجان غربی و هرمزگان پايين‌ترين رتبه را داشتند. در بعد فرهنگی استانهای تهران، ایلام، یزد، سمنان و كهگيلويه و بويراحمد بهترين وضعيت و استانهای آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان، لرستان، البرز و کردستان پايين‌ترين رتبه را به خود اختصاص دادند. در بعد زیربنایی توسعه نیز استانهای تهران، خراسان رضوی، اصفهان، گیلان و همدان بهترين وضعيت و استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان، كهگيلويه و بويراحمد، خراسان جنوبی و البرز به ترتيب پايين‌ترين رتبه را داشتند. در نهایت نتایج تعيین رتبه استانها از نظر شاخص ترکیبی کل نیز حاکی از آن بود که استانهای تهران، اصفهان، بوشهر، خوزستان و خراسان رضوی بهترين وضعيت و استانهای سیستان و بلوچستان، كهگيلويه و بويراحمد، خراسان جنوبی، لرستان و کردستان پايين‌ترين رتبه را به خود اختصاص دادند. این یافته به همراه نتایج تحلیل خوشه‌ای سلسله مراتبی و نیز نقشههایGIS مؤید وجود سه سطح متفاوت توسعهیافتگی در بین استانهای ایران شامل توسعه یافته، مناطق با سطح متوسط توسعهیافتگی و مناطق توسعه نیافته می‌باشد که گویای وجود شکاف توسعه بین استانهای ایران است. در نهایت بر مبنای نتایج پژوهش به منظور برقراری توسعه متوازن پیشنهاد می‌گردد تخصیص هر گونه بودجه بر اساس نتایج این پژوهش به استانها و مناطق کم برخوردار شناسایی شده در تحقیق اختصاص یابد.
نوع کارفرما:
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران
درصد مشارکت کارفرما:
100%
