اختراع (Invention) محصول يا فرآيندي است كه راه جديد انجام کاري را ارائه مي دهد يا راه حل فني جديدي را براي مشكل خاصي پيشنهاد مي كند.
حق ثبت اختراع يا پتنت (patent) حــق انحصاري اسـت كـه در قبـال اختـراع ثبت شده به مختـــرع يا نمـايندة قانوني او اعــطا (grant) مي‌شود.
پتنت حمايت قانونـي از اختـراع را براي دارندة آن تأمين مي‌كند. اين حمـايت براي مــدت محـدودي (حداکثر بيست سال) در ازاي افشاي جزئيات اختراع براي عموم، اعطا مي‌گردد.
حمايت پتنت به اين معنا است كه مورد اختراع را نمي‌توان بدون اجازة دارندة پتنت به صورت تجاري توليد كرد، استفاده يا توزيع نمود و به فروش رساند. به اين نکتة مهم بايد توجه داشت که پتنت مجوز توليد محصول اختراعي نيست بلکه تنها ديگران را از توليد آن باز مي دارد.
حقــوق پتنت معـمولاً پس از ارائه دادخواست از سوي دارندة آن به دادگاه، احقاق مي شود. دادگاه در بيشتر نظام‌ها، شخص يا اشخاص نقض كننده حقوق پتنت را از اين كار باز داشته و وي را مکلف به جبران خسارتهاي وارده به صاحب حق اختراع مي نمايد.
همچنين چنانچه شخص ثالثي در دادگاه حق اعطا شدة پتنت را به چالش كشيده و در اين امر موفق شود، حق پتنت اعطا شده غير معتبر شناخته خواهد شد. به عنوان مثال بتواند ثابت نمايد که اختراع فاقد شرايط قانوني و لازم بوده است.
دارندة پتنت حق دارد تصميم بگيرد چه كسي مي تواند در طول مدت حمايت، از اختراع وي بهره‌برداري نمايد. وي مي‌تواند با عقد قرارداد اجازه يا ليسانس استفاده از اختراع را به افراد ديگر واگذار کند. دارندة پتنت همچنين مي‌تواند حق اختراع خود را بطور كامل به ديگري بفروشد كه خريدار، دارندة جديد آن اختراع شناخته خواهد شد.
با انقضاي دورة زماني پتنت (حداکثر 20 سال از زمان ثبت تقاضانامه)، حمايت از اختراع پايان گرفته و استفاده از آن در اختيار عموم خواهد بود. يعني دارندة پتنت ديگر حقوق اختراع خود را دارا نبوده و هر شخصي مي‌تواند از آن بهره برداري تجاري کند.
شرايط عمومي ثبت اختراع
به طور كلي اختراعي قابل ثبت است كه حداقل شرايط ذيل در آن محقق باشد:
1) نو باشد (novelty): اختراع بايد داراي مشخصه جديدي باشد كه سابقه آن مشخصه در دانش و زمينه فني مربوط به آن اختراع پيش بيني نشده باشد. به اين دانش موجود در اصطلاح Prior Art اطلاق مي‌گردد.
2) داراي گام ابتكاري باشد (inventive step): اختراع بايد علاوه بر نو بودن، ارتقاء قابل توجهي را در حيطة خود موجب شود بطوريكه استنتاج آن توسط فردي با دانش متوسط در آن زمينه امري بديهي محسوب نشود. به عبارت ديگر راه حل فني را كه اختــراع براي حل مشكل پيشنهاد مي‌كند، بايد نسبت به ساير راه حلهاي احتمالي موجود، مزيت قابل توجهي داشته باشد. در واقع اختراع بايد بتواند در حيطه خود مشکلي را از مشکلات موجود که هنوز راه حلي ندارند، حل نمايد تا داراي گام ابتکاري باشد.
3) فايده عملي داشته باشد (practical use): اختراع نبايد صرفاً تئوريك و نظري باشد بلکه بايد قابليت استفاده عملي و توليد در صنعت را داشته باشد.
4) مشمول موارد غير قابل ثبت نباشد (Unpatentable Subject Matter): علاوه بر سه شرط فوق در بيشتر كشورها قوانيني وجود دارد كه به موجب آنها نمي‌توان بعضي اختراعات را در آن سرزمين به ثبت رساند؛ مثل آنچه كه برخلاف نظم عمومي و اخلاقيات باشد، يا كشفها و تئوريهاي علمي، روشهاي رياضي، گونه‌هاي گياهي و حيواني، روشهاي تجارت، روشهاي معالجه يا تشخيص بيماري در انسان و دام و نرم افزارهاي كامپيوتري فاقد اثرات فني.
موارد غير قابل ثبت به عنوان اختراع
· کشفيات (موادي که از قبل در طبيعت موجود است)
· نظريه هاي علمي
· روشهاي ريا ضي
· طرحها و نقشه ها
· قواعد و روشها (مثل روش انجام تجارت، فعاليت ذهني، بازي)
· نرم افزار رايانه اي فاقد اثر فني
· روش تشخيص يا معالجه بيماري در انسان يا دام
· گونه هاي گياهي يا جانوري يا روش ايجاد*
· اختراعي که استفاده تجاري آن مخل نظم عمومي يا اصول اخلاقي باشد.
* در امريکا مي توان گونه هاي گياهي را تحت عنوان پتنت گياه ثبت کرد و در انگليس و برخي از کشورهاي اروپايي مي توان گونه هاي گياهي را تحت معاهده UPOV ثبت نمود. لازم به ذکر است که گونه هاي گياهي يا جانوري تراريخته را به شرطي که گونه جديدي نباشند مي توان به ثبت رساند.