معرفی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران
پیشینه و مأموریت
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در سال ۱۳۵۹ با تصویب شورای انقلاب اسلامی تأسیس و به‌عنوان نهادی پیشرو در توسعه علم و فناوری کشور معرفی گردید. این سازمان از بدو تأسیس تاکنون، مأموریت‌های راهبردی متعددی را در حوزه‌های مرتبط با پیشرفت علمی و فناورانه کشور بر عهده داشته است. سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، در یک نگاه دوسویه، نقش‌های مکمل و حیاتی را ایفا می‌کند:
- از یک سو، به‌عنوان نهادی نوآور، به ضرورت‌های جامعه پاسخ می‌دهد و در ایجاد، توسعه و انتقال فناوری‌های کلیدی برای حل چالش‌های استراتژیک کشور نقش‌آفرینی می‌کند.
- از سوی دیگر، با طراحی فرایندهای هوشمند و فراهم‌سازی زیرساخت‌های پیشرفته، هدایت و حمایت همه‌جانبه از پژوهشگران در مسیر تبدیل ایده به محصول را عهده‌دار است.
بسیاری از طرح‌ها و اقدامات نوآورانه این سازمان، الهام‌بخش مراکز پژوهشی و دانشگاهی بوده و نقشی بنیادین در الگوسازی و ترویج فعالیت‌های مشابه در سطح ملی ایفا کرده است. سازمان همواره با رصد مستمر چالش‌های جامعه و شناسایی خلأهای فناورانه موجود، راهکارهای کارآمد و اثربخشی برای غلبه بر مشکلات ارائه می‌دهد.
دستاوردها و حوزه‌های فعالیت
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران تاکنون صدها دانش فنی را از مرحله ایده‌پردازی تا تجاری‌سازی توسعه داده است. این دستاوردهای ارزشمند شامل فناوری‌های پیشرفته در حوزه‌های متنوع است، از جمله:
- هوا و فضا: طراحی و ساخت ماهواره‌های تحقیقاتی، تونل‌های باد پیشرفته و سامانه‌های هدایت هوشمند
- محیط‌زیست: فناوری‌های نوین بازیافت ضایعات، تصفیه پساب‌های صنعتی و ارائه راهکارهای پایدار زیست‌محیطی
- انرژی: توسعه نسل جدید سلول‌های خورشیدی، پیل‌های سوختی هیدروژنی و سوخت‌های پاک با آلایندگی حداقلی
- سلامت: طراحی و ساخت تجهیزات پیشرفته پزشکی، تولید داروهای سنتزی نوترکیب و فرآورده‌های دارویی گیاهی
در سال‌های اخیر، با توجه به چالش‌های نوظهور ملی مانند بحران کم‌آبی، آلودگی هوا و پدیده ریزگردها، حوزه‌های جدیدی به اولویت‌های راهبردی سازمان افزوده شده و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و گسترده‌ای در این زمینه‌ها در حال اجراست.
ساختار و سازمان‌دهی
پژوهش و توسعه فناوری معمولاً نیازمند همکاری تیم‌های چندتخصصی از رشته‌ها و گرایش‌های متنوع علمی است. بر همین اساس، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران ۷ پژوهشکده تخصصی را ایجاد کرده است که عبارتند از:
1. پژوهشکده مکانیک: تمرکز بر مهندسی مکانیک، طراحی و ساخت سیستم‌های مکانیکی پیشرفته
2. پژوهشکده کشاورزی: توسعه فناوری‌های نوین کشاورزی، امنیت غذایی و اصلاح بذر
3. پژوهشکده زیست‌فناوری: پژوهش در حوزه‌های زیست‌فناوری پزشکی، صنعتی و محیط‌زیستی
4. پژوهشکده فناوری‌های شیمیایی: توسعه فرآیندهای شیمیایی نوین برای صنایع مختلف
5. پژوهشکده برق و فناوری اطلاعات: تمرکز بر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و فناوری‌های نوین ارتباطی
6. پژوهشکده مطالعات فناوری‌های نوین: آینده‌پژوهی و شناسایی فناوری‌های راهبردی آینده
7. پژوهشکده مواد پیشرفته و انرژی‌های نو: توسعه نانومواد، کامپوزیت‌ها و سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر
این پژوهشکده‌ها با بهره‌مندی از بیش از ۱2۰ عضو هیئت‌علمی و پژوهشگر متخصص، در قالب گروه‌های پژوهشی متنوع، فعالیت‌های تحقیقاتی و فناورانه را در سطوح ملی و بین‌المللی هدایت می‌کنند.
حمایت از پژوهشگران و فناوران
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به‌منظور تسهیل مسیر تبدیل ایده به محصول، ساختارها و فرآیندهای حمایتی جامعی را طراحی کرده است. از لحظه‌ای که ایده‌ای در ذهن پژوهشگر شکل می‌گیرد تا زمانی که به محصول یا فناوری تجاری تبدیل می‌شود، سازمان با طراحی و اجرای فرایندهای هدفمند، شاخص‌های لازم برای موفقیت در هر مرحله را تبیین و ارزیابی می‌کند. این رویکرد نظام‌مند، پژوهشگران را قادر می‌سازد تا با شناخت دقیق‌تر اهداف و معیارها، فعالیت‌های خود را بهینه‌سازی نمایند. فعالیت‌های کلیدی سازمان در این زمینه شامل موارد زیر است:
- ارزیابی و ثبت اختراعات: بررسی تخصصی نوآوری‌ها، تسهیل فرآیند ثبت و حفاظت از حقوق معنوی پژوهشگران
- آزمایشگاه‌ها و زیرساخت‌های فناورانه: ارائه امکانات پیشرفته آزمایشگاهی و تجهیزات تخصصی برای نمونه‌سازی و انجام آزمایش‌های پایلوت
- تأیید نمونه‌های اولیه: اعتباربخشی به محصولات اولیه برای جذب سرمایه‌گذاری و حمایت‌های بعدی
- ارزیابی توانمندی فناورانه: رتبه‌بندی تخصصی شرکت‌های دانش‌بنیان و هدایت آنها به سمت شاخص‌های استاندارد تعیین‌شده
- آزمایشگاه‌های مرجع: ارائه خدمات استانداردسازی و کنترل کیفیت محصولات فناورانه
- جشنواره بین‌المللی خوارزمی: شناسایی و معرفی پژوهشگران و فناوران برجسته به جامعه علمی و صنعتی
- سامانه ملی کارآموزی: بسترسازی برای جایابی هدفمند دانشجویان در صنایع و واحدهای فناور و ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت
همکاریهای بین‌المللی
سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران با برخورداری از جایگاه نمایندگی در بیش از ۱۰ سازمان معتبر بین‌المللی و منطقه‌ای، یکی از نهادهای پیشرو در توسعه همکاریهای علمی و فناورانه در سطح بین‌المللی محسوب می‌شود. این تعاملات سازنده، زمینه انتقال دانش و فناوری، اجرای پروژه‌های مشترک پژوهشی و بهره‌مندی از ظرفیت‌های بین‌المللی را فراهم آورده است. سازمان از طریق برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی، جذب پژوهشگران خارجی، عضویت در شبکه‌های علمی جهانی و امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری با مراکز معتبر علمی دنیا، به تقویت جایگاه علمی کشور در عرصه‌های بین‌المللی کمک شایانی نموده است.
پارک علم و فناوری
پارک علم و فناوری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، یکی از قطب‌های برجسته زیست بوم (اکوسیستم) نوآوری و فناوری کشور محسوب می‌شود. این پارک با زیرساخت‌های پیشرفته و فضای حمایتی کم‌نظیر، میزبان بیش از ۱۶۰ شرکت فناور است که از این تعداد، بیش از ۱۰۰ شرکت موفق به کسب عنوان دانش‌بنیان شده‌اند.
دستاوردها و ظرفیت‌ها
- تنوع محصولات دانش‌بنیان: تاکنون بیش از ۱۲۰ محصول دانش‌بنیان با فناوری پیشرفته در این پارک توسعه یافته و به مرحله تجاری‌سازی رسیده است.
- اشتغال تخصصی: بیش از ۱9۰۰ متخصص و نیروی دانشی در شرکت‌های مستقر در پارک مشغول به فعالیت هستند که 8۰ درصد آنها دارای تحصیلات تکمیلی می‌باشند.
- صادرات محصولات فناورانه: شرکت‌های مستقر در پارک موفق به صادرات محصولات دانش‌بنیان به بیش از ۲0 کشور جهان شده‌اند.
خدمات و حمایت‌ها
- فضای استقرار: ارائه فضای کاری مناسب با زیرساخت‌های پیشرفته در قالب دفاتر کار، سوله‌های صنعتی و آزمایشگاه‌های تخصصی
- خدمات تخصصی: مشاوره‌های حقوقی، مالیاتی، بیمه‌ای، مالکیت فکری و تجاری‌سازی
- شبکه‌سازی: ایجاد ارتباط مؤثر بین شرکت‌های فناور، سرمایه‌گذاران و صنایع بزرگ از طریق برگزاری رویدادهای منظم و نشست‌های تخصصی
- تسهیلات مالی: اعطای تسهیلات کم‌بهره، کمک‌هزینه‌های پژوهشی و حمایت از طرح‌های نوآورانه
- معافیت‌های قانونی: برخورداری از معافیت‌های مالیاتی، گمرکی و بیمه‌ای مطابق با قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان
حوزه‌های تخصصی فعالیت شرکت‌ها
شرکت‌های مستقر در پارک در حوزه‌های متنوعی فعالیت می‌کنند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- فناوری اطلاعات و ارتباطات و هوش مصنوعی
- تجهیزات پیشرفته پزشکی و داروسازی
- انرژی‌های تجدیدپذیر و محیط زیست
- مواد پیشرفته و نانوفناوری
- هوافضا و صنایع نفت و گاز
چشم‌انداز توسعه
در افق ۱۴۰۵، پارک علم و فناوری سازمان در نظر دارد با گسترش فیزیکی و زیرساختی، ظرفیت استقرار شرکت‌های فناور را به ۲۵۰ شرکت افزایش دهد و سهم صادرات محصولات دانش‌بنیان را به میزان قابل توجهی ارتقا بخشد. همچنین، ایجاد قطب‌های تخصصی در فناوری‌های پیشرفته و راهبردی از دیگر برنامه‌های آتی پارک می‌باشد.
صندوق پژوهش و فناوری توسعه فناوری‌های پیشرفته صنعتی
صندوق پژوهش و فناوری توسعه فناوری‌های پیشرفته صنعتی، به‌عنوان یکی از نهادهای مالی تخصصی در اکوسیستم نوآوری کشور، با حمایت و نظارت سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران تأسیس شده است. این صندوق با مأموریت ویژه تأمین مالی و پشتیبانی از توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های پیشرفته صنعتی، نقش اساسی در تبدیل ایده‌های نوآورانه به محصولات و خدمات فناورانه ایفا می‌کند.
صندوق پژوهش و فناوری توسعه فناوری‌های پیشرفته صنعتی، نهادی غیردولتی با شخصیت حقوقی مستقل است که با مشارکت سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (30 درصد سهام)، بخش خصوصی (70 درصد سهام) تأسیس شده است. این صندوق تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت می‌کند و به‌عنوان حلقه واسط بین منابع مالی و فعالان عرصه فناوری‌های پیشرفته صنعتی عمل می‌نماید.
خدمات و ابزارهای مالی
۱. تسهیلات مالی
- تسهیلات توسعه فناوری: اعطای وام‌های کم‌بهره با دوره تنفس مناسب برای توسعه فناوری‌های پیشرفته صنعتی
- تسهیلات تجاری‌سازی: تأمین مالی مرحله انتقال از نمونه آزمایشگاهی به تولید صنعتی
- خطوط اعتباری ویژه صنایع راهبردی: اختصاص اعتبار به شرکت‌های فعال در حوزه‌های صنعتی اولویت‌دار
- تسهیلات نوسازی خطوط تولید: حمایت از ارتقای فناورانه واحدهای صنعتی موجود
۲. خدمات ضمانت‌نامه‌ای
- ضمانت‌نامه‌های قراردادی: شامل ضمانت‌نامه‌های شرکت در مناقصه، پیش‌پرداخت، حسن انجام کار و تعهدات
- ضمانت‌نامه‌های پیش‌فروش محصولات فناورانه: تضمین تعهدات شرکت‌های دانش‌بنیان در پیش‌فروش محصولات
- ضمانت تسهیلات بانکی: تسهیل دریافت وام از شبکه بانکی کشور برای طرح‌های توسعه فناوری صنعتی
۳. سرمایه‌گذاری خطرپذیر
- سرمایه‌گذاری مستقیم: مشارکت در سهام شرکت‌های با فناوری پیشرفته صنعتی
- سرمایه‌گذاری در طرح‌های فناورانه صنعت‌ساز: حمایت از فناوری‌هایی که پتانسیل ایجاد صنایع جدید را دارند
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی صنعتی: ایجاد صندوق‌های زیرمجموعه در حوزه‌های تخصصی مانند ماشین‌آلات پیشرفته، مواد نوین و اتوماسیون صنعتی
۴. لیزینگ تجهیزات صنعتی پیشرفته
- تأمین ماشین‌آلات صنعتی پیشرفته: ارائه تجهیزات تولیدی به صورت اجاره به شرط تملیک
- لیزینگ خطوط تولید هوشمند: تسهیل دسترسی به فناوری‌های صنعت
- تأمین تجهیزات آزمون و کنترل کیفیت: حمایت از ارتقای استانداردهای تولید صنعتی
حوزه‌های اولویت‌دار فناوری‌های پیشرفته صنعتی
صندوق پژوهش و فناوری توسعه فناوری‌های پیشرفته صنعتی، حوزه‌های زیر را در اولویت حمایت‌های خود قرار داده است:
1. صنایع ماشین‌سازی پیشرفته: طراحی و ساخت ماشین‌آلات و خطوط تولید هوشمند
2. صنایع الکترونیک و مخابرات: تجهیزات پیشرفته مخابراتی، قطعات میکروالکترونیک و مدارهای مجتمع
3. اتوماسیون و رباتیک صنعتی: سیستم‌های کنترل فرآیند، ربات‌های صنعتی و هوشمندسازی خطوط تولید
4. مواد پیشرفته صنعتی: آلیاژهای خاص، کامپوزیت‌های پیشرفته و نانومواد کاربردی در صنعت
5. انرژی‌های نو و بهینه‌سازی مصرف انرژی: تجهیزات و سیستم‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع
6. صنایع پتروشیمی پیشرفته: کاتالیست‌ها، فرآیندهای نوین و محصولات با ارزش افزوده بالا
7. فناوری‌های زیستی صنعتی: بیوراکتورها، آنزیم‌های صنعتی و فرآیندهای زیستی