تاریخچه هیئت امنا
به استناد بند الف ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و ماده 10 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی دارای شخصیت حقوقی مستقل هستند و برابر ضوابط و آییننامههای خاص مالی- معاملاتی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی که به تصویب هیات امنا و تایید وزیر میرسد اداره میشوند.
تاریخچه
هیات امنا, برای اولین بار در ایران در اساسنامه دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق) مصوب 1339 به عنوان رکن اول دانشگاه مطرح شد. اما دانشگاههایی که به ترتیب دارای هیات امنا شدند عبارتند بودند از:
- دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) اولین دانشگاهی بود که دارای هیات امنا شد. براساس قانون تاسیس این دانشگاه که در آذر ماه سال 1342 به تصویب رسید، هیات امنا نماینده قانونی دانشگاه بود و کلیه امور علمی، فنی، آموزشی، مالی، اداری و استخدامی دانشگاه نیز زیر نظر آن اداره میشد. اعضای هیات امنا عبارت بودند از: وزیر دربار، وزیر فرهنگ، رئیس دانشگاه، استاندار فارس، مدیر عامل سازمان برنامه، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و عدهای بین 9 تا 15 نفر از شخصیتهای ذیصلاح فرهنگی و اقتصادی و ارباب صنایع کشور که با پیشنهاد وزارتین دربار و فرهنگ و تصویب شاه برای مدت 6 ماه انتخاب میشداند. ریاست هیات امناء با وزیر دربار و در غیاب وی با وزیر فرهنگ بوده است.
- دانشگاه صنعتی شریف که در 18/10/1344 به تصویب رسید. اعضای هیات امنا عبارت بودند از: وزرای دربار، فرهنگ و هنر، آموزش و پرورش، اقتصاد، نیابت تولیت و 25 نفر دیگر
- دانشگاه تهران که در تیر ماه 1346 قانون هیات امنای آن به تصویب نمایندگان مجلس رسید. اعضای هیات امناء دانشگاه تهران به موجب قانون مذکور عبارت بودند: نخست وزیر، وزیر دربار، وزیر آموزش و پرورش، وزیر دارایی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، رئیس دانشگاه تهران، مدیر عامل سازمان برنامه، دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور، 7 نفر از شخصیتهای فرهنگی و دانشگاهی و اقتصادی کشور با پیشنهاد وزیر آموزش و پرورش و تصویب هیات دولت ریاست هیات امناء با نخست وزیر بود.
به موجب قانون مذکور به دولت اجازه داده شد که در صورت اقتضای مقررات این قانون در سایر دانشگاهها و دانشکدهها و موسسات تعلیماتی عالی و تحقیقاتی کشور نیز به موقع اجراء بگذارد. نحوه انتخاب هیات امناء موضوع این قسمت میبایستی به تصویب کمیسیونهای آموزش و پرورش مجلسین برسد. در سال 1350، قانون هیاتهای امنای موسسات عالی علمی- دولتی به تصویب مجالس وقت رسید و براساس این قانون، دانشگاهها موظف شدند که هیات امنای مستقلی تشکیل دهند. هدف از این قانون ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بیشتر میان همه دانشگاهها و موسسات آموزش عالی بود. در سال 1353، قانون اصلاح پارهای از مواد قانون هیاتهای امنای موسسات عالی علمی- دولتی در مجالس وقت به تصویب رسید. بر طبق این قانون وزارت علوم و آموزش عالی مکلف شد که برای هر یک از دانشگاههای دولتی و غیر دولتی و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی، هیات امنایی با ترکیب و وظایف یکسان و طبق مقررات مربوطه تشکیل دهد. در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی خارج از پایتخت، استاندار و رئیس انجمن مربوط نیز عضو هیات امناء بودند. در مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به سایر وزارتخانهها و موسسات دولتی، وزیر یا مسئول دولتی نیز به اقتضای سمت خود ریاست یا عضویت هیات را داشتند. روسای دانشگاهها و موسسات آموزشی عالی و پژوهشی بدون حق رای در جلسات شرکت داشتند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به استناد لایحه قانونی انحلال هیاتهای امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی اعم از دولتی و غیر دولتی و خصوصی مصوب 13/12/1357 وظایف و اختیارات هیاتهای امنای کلیه دانشگاهها و موسسات آموزش عالی منحل و وظایف و اختیارات هیاتهای امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی طبق همین قانون به هیات 3 نفری جانشین هیاتهای امنا واگذار شد. سرانجام شورایعالی انقلاب فرهنگی در جلسات 181 و 183 مورخ 9/12/67 و 23/12/67 تصویب نمود که هریک از وزارتخانههای فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به خود (موسسات پژوهشی که وابسته به دو وزارتخانههای فوق بوده و شامل مراکز پژوهشی وابسته به دانشگاه نمیشود) میتوانند هیات امنائی با ترکیب ذیل تشکیل دهند.
الف- وزیر
ب- رئیس مؤسسه
ج- 4تا 6 تن از شخصیتهای علمی و فرهنگی و یا اجتماعی محلی و کشوری که نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت مؤسسه مربوط داشته باشند.
د- وزیر و یا نماینده وزیر برنامه و بودجه
پس از تصویب قانون تشکیل هیاتهای امنا دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی در جلسات 181 و 183 شورای عالی انقلاب فرهنگی، هیات امنای منطقه یک متشکل از 12 موسسه پژوهشی به اسامی زیر تشکیل گردید.
منطقه یک پژوهشی شامل: سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران و ....